Το θαύμα της 27ης Δεκεμβρίου του 1800 και ο Σπυρίδωνας Τρικούπης

Τα Χριστούγεννα, όπως και οι ουρανοί, μελωδούνται μες στη σιωπή! Και τέτοιες μέρες, σαν, τα Χριστούγεννα πλησιάζουν, αυτή η σιωπή είναι που βγάζει τον άνθρωπο από την πλάνη και τον οδηγεί κοντά στη Βηθλεέμ, όπου,… «οι Ασώματοι μελωδούν Άνακτα Χριστόν, ασπόρως σαρκούμενον», εκεί, στο Σπήλαιο, όπου, η Παναγία Παρθένος μητέρα, μέσα στην ευλάβεια της σιγής της, εκάλυψε «το απ’ αιώνος σεσιγημένο μυστήριον» ως την ώρα που αυτό, δηλ. το μυστήριο, αποκαλύφτηκε.

Τέτοιες μέρες χριστουγεννιάτικες… Ουράνια και Γη πλημμυρίζουν με φως, με αγγελικές μελωδίες και, ξεχύνουν τα δοξαστικά τους. Γλυκόηχα οι καμπάνες χτυπούν μέσα στης νύχτας τη σιγή.

25 του Δεκέμβρη. Χαράς σκιρτήματα, από άκρου εις άκρον του πλανήτη. Από τους αιώνια παγωμένους πόλους, ως τον καυτό Ισημερινό και τις ερήμους τις παγωμένες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, όλοι γιορτάζουν την ημέρα τη γενέθλια του Χριστού, Μαύροι και Λευκοί, Κίτρινοι κι Ευθρόδερμοι στήνουν παγκόσμιο πανηγύρι την ημέρα αυτή. Η Γέννηση, το Σπήλαιο, η Φάτνη, το Βρέφος, η Μαριάμ, ο Ιωσήφ, οι Ποιμένες, οι Άγγελοι, οι Μάγοι, πρόσωπα και πράγματα και γεγονότα ιστορικά. Γεγονότα, που έλαβαν χώρα, που διαδραματίστηκαν σε τόπο ορισμένο, στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας, όταν, βασιλιάς της ήταν ο Ηρώδης, τότε, που τις τύχες του κόσμου κρατούσε στα χέρια του ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Καίσαρας Οκταβιανός Αύγουστος. Τότε ήταν, που, στη μοναδική εκείνη νύχτα ο ουρανός αστραποβόλησε κι άστραψε με τρόπο ανεπανάληπτο, με ένα μυστήριο ιδιαίτερο. Κι ήταν τότε, που οι Άγγελοι, γέμισαν τη Γη με μελωδίες ουράνιες, υπερκόσμιες… «Δόξα εν υψίστοις… κι επί Γης ειρήνη…».

Τέτοιες μέρες χριστουγεννιάτικες ήταν και τότε, κάπου στα 1800, χρόνια προεπαναστατικά, σαν στις 27 του μήνα Δεκέμβρη, μέσα στον παλαιό και ιστορικό Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος Μεσολογγίου, έγινε ένα μεγάλο θαύμα, γεγονός θαυμαστό και παράδοξο, καθώς, θεραπεύτηκε κάποιος παραλυτικός κατά τη διάρκεια της θείας Λειτουργίας του Πρωτομάρτυρος και Πρωτόαθλου Αρχιδιακόνου Στεφάνου, που τιμούνταν η μνήμη του αυτή τη μέρα.

Κι ύστερα, στα 1907, περίπου έναν αιώνα αργότερα, εκδόθηκε από τους Επιτρόπους του Ιερού αυτού Ναού, Ιερή Ακολουθία, την οποία αμέσως μετά το θαυμαστό αυτό γεγονός της ίασης του παραλυτικού, είχε συνθέσει από ευλάβεια, ο Σπυρίδων Τρικούπης, και που πραγματικά η Ακολουθία αυτή υπήρξε ένα από τα πιο θαυμαστά έργα της ζωής του μεγάλου αυτού ανδρός. Και δεν είναι τυχαίο το πώς ο Σπυρίδωνας Τρικούπης έγραψε θεία Ακολουθία, για το συγκεκριμένο θαύμα, που επιτελέστηκε σ’αυτόν τον Ναό, αφού, τον Άγιο Σπυρίδωνα τον ευλαβούνταν και τον τιμούσε όχι μόνο ο ίδιος αλλά και ολόκληρη η ξεχωριστή και ιστορική οικογένεια των Τρικουπαίων. Άλλωστε ο πατέρας του, Ιωάννης, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έδωσε στον πρωτότοκο γιο του όταν τον βάφτισε το όνομα του πολιούχου Αγίου της πόλης και όχι του παππού του Ματθαίου και τον ονόμασε Σπυρίδωνα.

Από μαθητής ακόμη της Παλαμαίας Ακαδημίας, ο Σπυρίδων, εκκλησιαζόμενος τακτικά, συνήθιζε να ανεβαίνει στον Άμβωνα του Αγίου Σπυρίδωνος κι από εκεί κυριολεκτικά «έσταζε το βάλσαμο της παρηγοριάς» στους σκλαβωμένους συμπατριώτες του και τους ενθάρρυνε, αφού ο Θεός τον είχε ευλογήσει με το χάρισμα του λόγου!

Έτσι, γεμάτος από θρησκευτική ευαισθησία και ευλάβεια συνέθεσε και την Ακολουθία «επί τω θαύματι», τότε, «της του παραλυτικού ιάσεως εν τω ναώ του Αγίου Σπυρίδωνος».

Και στο Σύμβολο της πίστης μας, ως χριστιανοί ομολογούμε, πως πιστεύουμε στον Υιό του Θεού, που είναι ομοούσιος του Πατρός και στο Πνεύμα το Άγιο, το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, που ζωοποιεί την κτίση και εκπορεύεται του Πατρός, ομοούσιο και αυτό του Πατρός και του Υιού, που προσκυνείται και δοξάζεται ισότιμα μαζί τους.

Και συγκεκριμένα, στο 3ο άρθρο του Συμβόλου της πίστης μας, διαβάζουμε: « Τον δι ημάς τους ανθρώπους και δια την ημετέραν σωτηρίαν κατελθόντα εκ των ουρανών και σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα».

Ναι, ο Θεός σαρκώθηκε διά της Υπεραγίας Θεοτόκου στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, για να ξαναπάρει ο άνθρωπος ό,τι είχε χάσει από τους πρωτόπλαστους. Και τα αποτελέσματα της Σάρκωσης και Γέννησης του Χριστού, μοναδικά στην ανθρώπινη ιστορία και μέσω των αιώνων, καταδεικνύονται στων Αγίων μας τα πρόσωπα, που η βιοτή τους και οι θαυματουργές ενέργειές τους στους ανθρώπους είναι απόρροια της θείας χάριτος που ενέσκυψε σ’αυτούς.

Και ο Άγιος Σπυρίδωνας, ο Άγιος της Κέρκυρας αλλά και ο δικός μας Άγιος, ο Άγιος του Μεσολογγίου, καθότι πολιούχος μας, κι όχι μόνο ημών αλλά και όλων των χριστιανών πανταχού, αγίασε, γιατί ένωσε την ψυχή του με το Θεάνθρωπο Χριστό και Εκείνος κατ’ακολουθία, αγίασε, όχι μόνο την ψυχή του, αλλά και αφθάρτισε και το σώμα του και το γεγονός αυτό είναι πλήρως ορατό στο άγιο λείψανό του. Εκεί είναι που συμβαίνει το θαύμα της υπέρβασης της ανθρώπινης φθοράς τόσων αιώνων, όπου, η δύναμη η θεϊκή σταμάτησε τη σήψη και αντί δυσοσμίας ,ο Άγιος, εκπέμπει ευωδία και θαυματουργεί!

Και, εκείνη την ημέρα, …. «Επιφανής παραλύτω κατ’ όναρ όρθιος, τη του πρωτάθλου μνήμη, εν Ναώ του Αγίου, συνέσφηξες Σπυρίδων, υπερφυώς. Διό άγοντες ένδοξε του ιαθέντος τη μνήμη χαρμονικώς, ετησίως εκφημούμεν Σε…».

Και, το περιστατικό έχει ως εξής: Κατά τον εσπερινό της γιορτής του Πρωτομάρτυρος και Αρχιδιακόνου Στεφάνου, που, το μαρτύριό του τιμάται από την Εκκλησία κατά την τρίτη μέρα των Χριστουγέννων, κάποιοι περίοικοι είχαν μεταφέρει από τα περίχωρα της πόλης έναν νέο παράλυτο στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος και τον απόθεσαν μπροστά στην εικόνα του Αγίου,( το χαρακτηριστικό προσκυνητάρι του Ναού, όπου ο Άγιος εικονίζεται κρατώντας στο χέρι του κεραμίδι, που συμβολίζει το θαύμα του στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας του 325μ.Χ., όπου θαυματουργικά καταπολέμησε της αίρεση του Αρείου), να διανυκτερεύσει μέσα στην Εκκλησία, προσδοκώντας εν τη πίστη τους στον Άγιο, το θαύμα!

…Και, ώ του θαύματος όπου επετελέσθη!…

«Όρθρου δε βαθέως, επεφάνη εις αυτόν ο Άγιος κατ’ όναρ, υφ’ ήν μορφήν ήτον εν εικόνι και έδωκεν αυτώ τεμάχιον προσφοράς. Ο παράλυτος έφαγεν τούτον, μεθ’ ο αφυπνισθείς ευρέθη υγιώς έχων…». Και…

Ο ιαθείς παράλυτος έμεινε στο Ναό μέχρι το πρωί και όταν ήρθαν οι δικοί του τον βρήκαν εντελώς υγιή! Επάνω του είχε ενεργήσει θαυμαστά σωτήρια δύναμη θεϊκή! Και το θαύμα συγκλόνισε τότε ολόκληρο το Μεσολόγγι κι έγινε γνωστό απανταχού της πόλης και των περιχώρων και όλοι δόξαζαν το Θεό και τον Άγιο Σπυρίδωνα!

Και από τότε, κάθε χρόνο, στις 27 Δεκεμβρίου, ανήμερα της γιορτής του Πρωτομάρτυρος Στεφάνου, σε ανάμνηση του θαύματος αυτού, καθιερώθηκε να τελείται μόνο στον μητροπολιτικό Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος Μεσολογγίου, (μονοκκλησιά), πανηγυρική Θεία Λειτουργία, όπου ψάλλεται η Ακολουθία του Σπυρίδωνος Τρικούπη και της οποίας τα Καθίσματα και τα Απόστιχα είναι ποιήματα, του Κεφαλλονίτη Γερμανού Καρούσου, λόγιου και Ιερομόναχου και Ηγουμένου Μονής,(18ος αι.), στην περιοχή της Κραναίας Κεφαλονιάς, που δίδαξε ελληνικά και θεολογία στην Κέρκυρα, στο Μεσολόγγι, στην Τουρκία και στη Ρωσία. Από τα έργα του ξεχωρίζουν το: «Κατήχησις της Ορθοδόξου πίστεως και Εγκώμια», ενώ, μετέφρασε στα ελληνικά, το ιταλικό σύγγραμμα «Ιστορία της τουρκικής χερσονήσου» Είναι μάλιστα καταπληκτικό το πώς στην Ακολουθία αυτή συνδυάζονται ύμνοι προς τον θαυματουργό Άγιο Σπυρίδωνα, που επιτέλεσε το θαύμα, στον Πρωτομάρτυρα Στέφανο αλλά και ωδές προς το νεογεννηθέντα Σωτήρα Χριστό., αλλά, κυρίως σ’αυτήν την ακολουθία κυριαρχεί ως επί το πλείστον η μνημόνευση του θαύματος στα προσόμια και στιχηρά του Εσπερινού και στην ασματογραφία του Όρθρου. Ένα παράδειγμα από το τρίτο Στιχηρό του Εσπερινού, όπου αναφέρεται, είναι το εξής:

«Δεύρο των Αιτωλών η πληθύς Μεσολογγίου αθροισθείσα ευφράνθη τη μνήμη του ιαθέντος εν τω ναώ θαυμαστώς Ιεράρχου θείου του Σπυρίδωνος, εόρτασον δε ομού και Πρωτομάρτυρος αίσιον και φαιδροτάτην του Στεφάνου πανήγυρις ή εγένετο παραλύτου η ίασις, όπως εύρομεν πρέσβεας αυτούς προς τον Κύριον και η αγρύπνω πρεσβεία των αμφοτέρων ρυόμενοι κινδύνων παντοίων, μεγαλύνομεν απαύστως τον πάντων Κύριον» .Δηλ., το πλήθος των Μεσολογγιτών, δεύρο,(το επίρρημα αυτό της αρχαίας ελλ. γλώσσας, σημαίνει, ας βγει προς τα έξω, δηλ. μεταφορικά, ας συγκεντρωθεί το πλήθος στον Μητροπολιτικό Ναό), κι ας ευφρανθεί με την παρακολούθηση της Ιεράς αυτής Ακολουθίας, στη μνήμη του ιαθέντος παραλυτικού, που με θαυμαστό τρόπο ιάθηκε από το θείο Σπυρίδωνα, αλλά και ας δοξάσει και τον Πρωτομάρτυρα Στέφανο, τη μνήμη του οποίου η Εκκλησία αυτή τη μέρα πανηγυρίζει και ας μεγαλύνουμε όλοι απαύστως και ας δοξολογούμε τον Κύριο!

Στο θαύμα επίσης αναφέρονται σε ήχο πρώτο και τα Στιχηρά προσόμια των Αίνων, με χαρακτηριστικότατο το τρίτο: «Ως χρυσορρόας τις Νείλος, ρείθρα ιάσεων, πιστοίς υπερεκβλείζον, πολυχεύμονα πάσαν την κτίσιν καταρδεύεις Σπυρίδων,διό, θαυματόβρυτε, Άγιε, επί της μνήμης Στεφάνου υπερφυώς τον παράλυτον συνέσφιξας!».

Και η συγκεκριμένη αυτή Ακολουθία διατηρήθηκε χειρόγραφη στον Άγιο Σπυρίδωνα της Ι.Π.Μ. ως το 1907, οπότε, οι Επίτροποι τότε του Ναού, Στάικος, Αναγνωστόπουλος, Καρβούνης και Αμπαδογιάννης, ανέθεσαν στον Κων. Ν .Γιαννούτσο στην Αθήνα, το Νοέμβριο του 1907 την επιμέλεια της Έκδοσης της ειδικής αυτής Υμνολογίας, με το σκεπτικό πως, ένα τέτοιο θαυμαστό γεγονός που περιγράφεται στο κείμενο αυτής, δεν πρέπει να μένει γνωστό μόνο σε κύκλο στενό, όπως η πόλη του Μεσολογγίου, αλλά να αποκτήσει ευρεία απήχηση σε όλους τους πιστούς αλλαχού.

Και στο βιβλίο «Μεσολογγίτικες Εθνικές Δόξες», του Μεσολογγίτη δικηγόρου Κωστάκη Πετρόπουλου, που διετέλεσε δήμαρχος Μεσολογγίου και βουλευτής Αιτωλ/νίας, μια εξέχουσα φυσιογνωμία πολιτικής, διαβάζουμε: Και τότε…

«Εις ανάμνησιν αυτού του θαύματος, η Μεσολογγίτισσα αρχόντισσα και θεοσεβής χριστιανή, Περσεφόνη, χήρα Θεοδωράκη Γρίβα, του ξακουσμένου Ακαρνάνα Στρατηγού, εδώρισε στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, που ήταν και η ενορία της, την υπάρχουσα εκεί εικόνα του πρωτομάρτυρα Αρχιδιακόνου Στεφάνου, λιθοβολουμένου από τους Εβραίους διώκτες του, με επικεφαλής τον χριστιανομάχο Σαούλ, τον μετέπειτα κορυφαίο Απόστολο των Εθνών, Παύλο. Στη συγκεκριμένη εικόνα ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος εικονίζεται προσευχόμενος.

 

Και ας προσπαθήσουμε τώρα για λίγο να σκιαγραφήσουμε αυτή τη σπουδαία προσωπικότητα, τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, που συνέθεσε την Ακολουθία:

Ο Σπυρίδων Τρικούπης ανήκε στην τιμημένη και ένδοξη γενιά των Τρικούπηδων, που έζησε και μεγαλούργησε στην Ιερή πόλη του Μεσολογγίου από το 1700, με γενάρχη το Γεωργάκη Τρικούπη, ο οποίος στα 1730 έχτισε το αρχοντικό των Τρικουπαίων, που σήμερα λειτουργεί ως « Μουσείο Οικογένειας Τρικούπη».

Ήταν γιος του Ιωάννη Τρικούπη, ενός ανθρώπου με σπάνια πνευματικά χαρίσματα,(τα οποία και κληρονόμησε), που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από το Μητροπολίτη Άρτης, Πορφύριο. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρξε και Πρόεδρος των Δημογερόντων και γερουσιαστής στην κυβέρνηση Δυτικής Ελλάδας, και το αξίωμά του αυτό το διατήρησε ως το θάνατό του, το 1824.

Ο Ιωάννης Τρικούπης απέκτησε πέντε γιους, που υπήρξαν ατρόμητα παλικάρια και ονομαστοί ναυμάχοι της Λιμνοθάλασσας, (οι δύο από αυτούς, ο Μάνθος και ο Κωνσταντής έπεσαν στη μάχη της Κλείσοβας). Ο πρωτότοκός του γιος ήταν ο Σπυρίδων, που στη ζωή του εξελίχτηκε σε μια πολύπλευρη προσωπικότητα με σκέψη φιλοσοφημένη και ξεχωριστές πνευματικές χάρες. Γεννήθηκε στις 8 Απριλίου 1788 στο Μεσολόγγι και υπήρξε μια σπουδαία φυσιογνωμία πολιτικού, ρήτορα, λογίου, ποιητή και ιστορικού της Ελληνικής Επανάστασης.

Πραγματικά με τη ζωή του και το έργο του αποδείχτηκε ένα ατόφιο κομμάτι του 21!

Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στην ακμάζουσα τότε, την εποχή εκείνη στην πόλη του Μεσολογγίου, Σχολή των Παλαμάδων, όπου, εκπαιδεύτηκε κοντά σε δασκάλους ονομαστούς, τους Παναγιώτη και Γρηγόριο Παλαμά, για να συνεχίσει αργότερα τις σπουδές του στην Πάτρα, όπου διδάχτηκε την ιταλική, αγγλική και γαλλική γλώσσα, ενώ, παράλληλα υπηρετούσε στο αγγλικό προξενείο Πατρών, όπου και μυήθηκε και εξελίχτηκε στην πολιτική. Τότε ήταν μάλιστα που συνέθεσε και τον πρώτο του θούριο για τη σκλαβωμένη πατρίδα, με τίτλο: «Ο καιρός αδελφοί της Ελευθερίας φτάνει». Εκεί, στην Πάτρα ήταν πάλι, που συνδέθηκε τότε με τον μετέπειτα προστάτη του στις σπουδές του, Λόρδο Γκίλφροντ ,ο οποίος Λόρδος τον αγάπησε σαν παιδί του, ενώ αργότερα έφυγε για την Ιταλία και τη Γαλλία προς ολοκλήρωση των σπουδών του στην επιστήμη της φιλοσοφίας.

Παρόλο που οι σπουδές είχαν αναγκάσει τον Σπυρίδωνα να βρίσκεται μακριά από την πατρίδα του, την αγαπημένη, όπου είχε γεννηθεί και μεγαλώσει, εν τούτοις, ποτέ δεν την ξέχασε, πάντα τη θυμόταν και περισσότερο την ιδιαίτερη πατρίδα του, το Μεσολόγγι. Και έτσι, πολλές φορές «πολιορκημένος» από του νου του τις θύμησες, στην ξενιτιά,από περιστατικά της παιδικής του ηλικίας κάτω στη Λιμνοθάλασσα, κάποια τέτοια στιγμή ήταν που συνέθεσε ευαισθητοποιημένος και την Ακολουθία «επί τω θαύματι της του παραλυτικού ιάσεως εν τω Ναώ του Αγίου Σπυρίδωνος». Και ποτέ δεν ξεχνούσε και την αγαπημένη του συνήθεια των εφηβικών του χρόνων,δηλ.της εκφώνησης λόγων από τον Άμβωνα της Εκκλησίας, τότε που ακόμα ήταν μαθητής της Παλαμαίας, κάτι που έκανε κι αργότερα στην Εκκλησία του Αγίου Ανδρέα της Πάτρας, σαν βρέθηκε εκεί.

Αυτούς τους λόγους που εκφωνούσε από τον Άμβωνα τους έγραψε κάποια στιγμή σε τεύχος ξεχωριστό και μάλιστα ο ίδιος έλεγε, πως, τον καιρό της Επανάστασης και του αγώνα, «η ακαταμάχητος ισχύς των μαχομένων χριστιανών Ελλήνων ήταν η πίστις των και η προς τον Θεόν αδιάσειστος ελπίς των!».

Φύση φιλελεύθερη ο Σπυρίδωνας, μαέστρος της ρητορικής τέχνης, μάγευε με την ευγλωττία του και σαγήνευε με την άφθαστη πειθώ του. Βαθύτατα αισθηματικός, με τρόπους λεπτούς κι ευγενικούς, ρομαντικός, φυσιολάτρης εκτιμούσε και το παραμικρό της Θείας Δημιουργίας. Γνήσιος δημοκράτης, ο πρώτος πρωθυπουργός της ελεύθερης Ελλάδας μετά της Επανάσταση στην κυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, δε δίστασε να αποποιηθεί αυτό το αξίωμά του, όταν κατά τη δική του γνώμη πίστεψε πως συντελείται αδικία στους Έλληνες ήρωες του μεγάλου αγώνα από τη μεριά της πολιτείας. Ανεκτίμητο έργο του η συγγραφή της τετράτομης ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς και τα υπέροχα ποιήματα που συνέθεσε, όπως «ο Δήμος», «η Λίμνη του Μεσολογγίου» κ.ά.

Ο μεγάλος ποιητής μας Κωστής Παλαμάς, όμως, λέει χαρακτηριστικά πως τα μεγαλύτερα ποιήματά του υπήρξαν ο Χαρίλαος και η Σοφία, τα δυο παιδιά του , που διέπρεψαν με τη ζωή τους και τα έργα τους στην μεταεπαναστατική Ελλάδα, ιδιαίτερα ο Χαρίλαος, που έμεινε στην ιστορία ως ο πρωθυπουργός των μεγάλων έργων, κι ως «ένας ιστορικός ήρωας!».

Δεν απουσίασε από κανένα προσκλητήριο του Έθνους μας ο Σπυρίδωνας Τρικούπης κατά την Επανάσταση. Τον Ιούνιο του 1822, ο ίδιος ακολούθησε το σώμα των Φιλελλήνων με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στη μάχη του Πέτα.

Εισηγούνταν στο Εκτελεστικό για τον τρόπο της Διοίκησης και της πολεμικής οργάνωσης. Εκτός από πρωθυπουργός, υπηρέτησε το ελλ. Κράτος και ως υπουργός Εξωτερικών και Παιδείας, ως Σύμβουλος Επικρατείας και επίσης για 17 ολόκληρα χρόνια διετέλεσε πρέσβυς στο Παρίσι και στο Λονδίνο και μάλιστα με τη διπλωματική του οξύνεια και τη βαθιά πολιτική του κρίση κατάφερε τους Άγγλους να παραχωρήσουν στα 1864 τα Επτάνησα , που τα κατείχαν, στην Ελλάδα.

Και για ένα διάστημα εξελέγη και δήμαρχος Μεσολογγίου, στον οποίο η πόλη οφείλει την κατασκευή του Υδραγωγείου της, το φωτισμό της με λάμπες πετρελαίου, την ανέγερση του νοσοκομείου δωρεάς Χαντζηκώστα και τη δεντροφύτευση της τότε κεντρικής πλατείας της πόλης, που ονομαζόταν πλατεία Τρικούπη και σημερινής πλατείας Μπότσαρη.

Τέτοιες όμως μεγάλες φυσιογνωμίες σαν κι αυτή του Σπυρίδωνα Τρικούπη είναι ανεξάντλητες και ο χρόνος είναι λίγος για τη σκιαγράφησή τους. Η Ι.Π. του Μεσολογγίου σεμνύνεται στη μνήμη του και όχι μόνο αυτού αλλά και όλης της οικ. Τρικούπη.

Της Φωτεινής Τσιτσώνη – Καβάγια – aixmi-news.gr