Δ. Κωνσταντόπουλος: «Με τέσσερα βήματα λύνουμε το δημογραφικό και απαντάμε στο brain-drain»

Όλα τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη του γενικού πληθυσμού της Ελλάδας και τη σύνθεσή του προμηνύουν μια σημαντική μείωση που μπορεί να αγγίξει τα 2,5 εκατομμύρια άτομα έως το 2050 και τη συνέχιση της δημογραφικής γήρανσης.

Η αντιμετώπιση του Δημογραφικού ζητήματος της χώρας χρειάζεται να αποτελέσει τον πυρήνα του νέου Εθνικού Αναπτυξιακού Στρατηγικού Σχεδίου της χώρας. Δεν μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη συμβατή με τους μετασχηματισμούς της κοινωνίας και να μην συμπεριλαμβάνουμε μια εθνική στρατηγική για τη διαμόρφωση ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη δημιουργία οικογένειας και τεκνοποιίας για ηλικίες κάτω των 30 ετών, για την ενεργό γήρανση και την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών αλλά και για την ουσιαστική αντιμετώπιση της φτώχειας και των ανισοτήτων.

Η αποσπασματική αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και γενικότερα η χωρίς σχεδιασμό διόρθωση των ανισορροπιών που απειλούν την κοινωνική συνοχή επιτείνει τη δημογραφική κρίση και τα παρεπόμενα αυτής αντί να την μετριάζει. Για να έχουμε τα επιθυμητά αποτελέσματα απαιτείται ο σχεδιασμός να πραγματοποιηθεί βάσει των διαθέσιμων στοιχείων και των βέλτιστων πρακτικών που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν βρεθεί σε αντίστοιχη κατάσταση, η ουσιαστική εμπλοκή των κοινωνικών εταίρων και κυρίως η πολιτική συνεργασία. Στόχος να εμπεδωθεί το μήνυμα στην κοινωνία ότι όλοι μαζί έχουμε τη συλλογική ευθύνη και ο καθένας ξεχωριστά την ατομική ευθύνη, να κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές μια λιγότερο γερασμένη χώρα που ανταποκρίνεται επιτυχώς στις δημογραφικές εξελίξεις, στις αλλαγές της αγοράς εργασίας και στις απαραίτητες μεταβολές των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.

Μια θετική παράμετρος που διαφαίνεται βάσει των διαθέσιμων στοιχείων είναι ότι ενώ τα νέα ζευγάρια έως 35 ετών, κατά μέσο όρο, κατέχουν το 20% του πλούτου που κατέχουν οι ενήλικες 55 έως 65 ετών, στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες του Νότου, αυτό το ποσοστό είναι διπλάσιο. Αυτή η μεταβίβαση πλούτου σε συνδυασμό με την εκπαιδευτική άνθιση που γνώρισε η ελληνική κοινωνία από τη δεκαετία του 1980 μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο στόχος των προηγούμενων γενεών για προκοπή, πρόοδο και κοινωνική κινητικότητα επιτεύχθηκε. Από εδώ και πέρα οφείλουμε εμείς να ανταποκριθούμε στις νέες προκλήσεις.

Η λύση είναι μία. Να αντιστοιχήσουμε πολιτικές σε εγνωσμένες ανάγκες του πληθυσμού, αξιοποιώντας τις μελέτες και τις έρευνες που συνθέτουν το κοινωνικό πορτραίτο της σημερινής Ελλάδας. Αυτές χρειάζεται να ενταχθούν σε μια σειρά από βήματα που απαιτούνται να γίνουν με σκοπό τη συστηματική και ολιστική αντιμετώπιση του δημογραφικού. Πρώτο βήμα:Δεδομένου ότι έχουμε διαθέσιμα στοιχεία για την πληθυσμιακή γήρανση και πως αυτά ενδέχεται να επιδράσουν στην οικονομική επίδοση της χώρας (κατά κεφαλήν ΑΕΠ), οφείλουμε να σχεδιάσουμε και να προωθήσουμε πολιτικές ενεργούς γήρανσης με παράλληλη αναθεώρηση του συστήματος ασφάλισης και φορολόγησης, με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους, τη μετεκπαίδευσή τους, την επανένταξη απολυμένων μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων στην αγορά εργασίας και τη δημιουργία προγραμμάτων δια βίου μάθησης για την ενίσχυση των δεξιοτήτων τους. Έτσι, αυξάνοντας τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό κατά συγκεκριμένο ποσοστό, θα συμβάλουμε στην αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης.

Δεύτερο βήμα: Να στοχεύσουμε στην αντιστροφή του σημερινού αρνητικού φυσικού (γεννήσεις- θάνατοι) και μεταναστευτικού (είσοδοι-έξοδοι) ισοζυγίου, παρέχοντας ισχυρά κίνητρα- μεγαλύτερης έντασης από αυτά που προβλέπονται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης- σε νέους κάτω των 30 ετών να παραμείνουν στη χώρα, να δημιουργήσουν οικογένεια και να τεκνοποιήσουν.

Οι βέλτιστες πρακτικές άλλων χωρών υπαγορεύουν οικογενειακή και στεγαστική πολιτική για νέα ζευγάρια, οικογενειακά επιδόματα: γονικές παροχές, επιδόματα τέκνων, βοηθήματα για σπουδές, υποστήριξη συντήρησης στέγης καθώς και επιδόματα κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας, καθολική και μακροχρόνια φροντίδα και προστασία μονογονεϊκών οικογενειών και οικογενειών με παιδί με ασθένεια/ αναπηρία, επέκταση της αμειβόμενης άδειας μητρότητας/πατρότητας σε 16 μήνες για κάθε παιδί, δωρεάν πρόσβαση σε βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς, δωρεάν υπηρεσίες φύλαξης μαθητών στα σχολεία, χρηματική στήριξη για υιοθεσία παιδιού, φοροαπαλλαγές και άλλα μέτρα που διαμορφώνουν το αίσθημα στο συλλογικό υποσυνείδητο ότι το κράτος αγκαλιάζει την προσπάθεια δημιουργίας οικογένειας και τεκνοποιίας. Στο πλαίσιο αυτό η συνεργασία κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων κρίνεται απαραίτητη. Χρειάζεται να πειστούν τα εμπλεκόμενα μέρη, κυρίως η εργοδοτική πλευρά, πρώτον ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση του δημογραφικού συνιστά αναπτυξιακό παράγοντα και δεύτερον, ότι μόνο με ισχυρά ανατρεπτικά κίνητρα μπορούμε να απαντήσουμε στο εξελισσόμενο brain-drain, διαμορφώνοντας ισχυρές προϋποθέσεις για βιώσιμη ανάπτυξη.

Τρίτο βήμα: Αξιοποιώντας τα δεδομένα από τους κοινωνικούς δείκτες για τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την εισοδηματική ανισότητα  που αποτυπώνουν ότι με την κρίση οι φτωχοί έγιναν φτωχότεροι, να σχεδιάσουμε, σε συνεργασία με τους Δήμους και τις Περιφέρειες πολιτικές που θα στοχεύουν τοπικά και υπερτοπικά στην αντιστροφή αυτής της κατάστασης. Σε εθνικό επίπεδο, η επέκταση και βελτίωση του μέτρου για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα είναι απολύτως αναγκαία.

Τέταρτο βήμα: Να δώσουμε κίνητρα στους Δήμους να συνεργαστούν με τις Περιφέρειες, τους κοινωνικούς φορείς, τα Πανεπιστήμια, την Εκκλησία, τις ΜΚΟ και γενικότερα την κοινωνία των πολιτών, ώστε να μεταβούμε στο μοντέλο της βιώσιμης πόλης μέσα από ένα μίγμα πολιτικών ανταποδοτικό για όλους. Στη βιώσιμη πόλη, η κυκλοφορία και η κατασκευή χώρων στάθμευσης διευθετούνται λαμβάνοντας υπόψη την απαίτηση των κατοίκων για ησυχία και απρόσκοπτη χρήση των πεζοδρομίων, ενώ οι διαβάσεις και οι στάσεις λεωφορείων σχεδιάζονται προς εξυπηρέτηση όλων. Οι πόλεις μας μπορούν να δώσουν πολλά περισσότερα στους πολίτες, αν υπάρξει η πολιτική βούληση και αποφασιστικότητα για την αξιοποίηση δημοσίων κτιρίων, καταστημάτων και υπαίθριων χώρων.

Αυτά τα τέσσερα βήματα χρειάζονται να περιγραφούν σε νομοθετικές προτάσεις και να υλοποιηθούν με fast track διαδικασίες, με τη σύμπραξη του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και με γνώμονα ότι υπηρετείται το δημόσιο και εθνικό συμφέρον. Έτσι, με τέσσερα βήματα λύνουμε το δημογραφικό και απαντάμε στο brain-drain.