Και τρίτος ασθενής φαίνεται πως «ξεφορτώθηκε» τον ιό HIV που προκαλεί AIDS, χωρίς να πάρει φάρμακα
Ωστόσο, οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη διαδικασία υποδεικνύουν πως είναι απίθανο να χρησιμοποιηθεί ευρέως στην τρέχουσα μορφή της.
Ένας 53χρονος άνδρας στη Γερμανία έγινε, σύμφωνα με το Nature, τουλάχιστον το τρίτο άτομο με HIV που απαλλάχθηκε από τον ιό μετά από μια διαδικασία που αντικατέστησε τα κύτταρα του μυελού των οστών του με βλαστοκύτταρα δότη που είναι ανθεκτικά στον HIV. Ο άνδρας, το όνομα του οποίου δεν έχει δημοσιοποιηθεί και αναφέρεται ως «ασθενής του Ντίσελντορφ», σταμάτησε να παίρνει αντιρετροϊκή θεραπεία το 2018 και έκτοτε παραμένει απαλλαγμένος από τον ιό HIV.
Για χρόνια, η αντιρετροϊκή θεραπεία (ART) χορηγείται σε άτομα με HIV για να μειώσει τον ιό σε σχεδόν μη ανιχνεύσιμα επίπεδα και να εμποδίσει τη μετάδοσή του σε άλλα άτομα. Ωστόσο το ανοσοποιητικό σύστημα κρατά τον ιό «κλειδωμένο» σε δεξαμενές μέσα στο σώμα και εάν ένα άτομο σταματήσει να παίρνει θεραπεία, ο ιός μπορεί να αρχίσει να αναπαράγεται και να εξαπλώνεται.
Μια θεραπεία με βλαστοκύτταρα θα εξαφάνιζε αυτή τη δεξαμενή και αυτό φαίνεται να συνέβη στον τελευταίο ασθενή. Η τεχνική των βλαστοκυττάρων χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για τη θεραπεία του Timothy Ray Brown, που συχνά αναφέρεται ως «ασθενής του Βερολίνου». Ο ασθενής το 2007 υποβλήθηκε σε μεταμόσχευση μυελού των οστών για τη θεραπεία οξείας μυελογενούς λευχαιμίας, κατά την οποία τα κύτταρά του καταστράφηκαν και αντικαταστάθηκαν με βλαστοκύτταρα από υγιή δότη.
Η ομάδα που θεράπευσε τον Timothy Ray Brown επέλεξε έναν δότη με μια γενετική μετάλλαξη που ονομάζεται CCR5Δ32/Δ32, η οποία εμποδίζει την έκφραση της CCR5 πρωτεΐνης στην κυτταρική επιφάνεια. Ο HIV χρησιμοποιεί αυτή την πρωτεΐνη για να εισέλθει στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, επομένως αυτή η μετάλλαξη καθιστά τα κύτταρα αποτελεσματικά ανθεκτικά στον ιό. Μετά τη διαδικασία, ο ασθενής σταμάτησε να λαμβάνει αντιρετροϊκή θεραπεία και παρέμεινε απαλλαγμένος από τον ιό HIV μέχρι το θάνατό του το 2020.
Το 2019, οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι η ίδια διαδικασία θεράπευσε και τον «ασθενή του Λονδίνου, Adam Castillejo» και το 2022, οι επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι ένας άλλος ασθενής από τη Νέα Υόρκη που παρέμεινε χωρίς HIV για 14 μήνες πιθανώς να είχε θεραπευτεί, αν και ήταν πολύ νωρίς ακόμη για να είναι σίγουροι.
Ο Ravindra Gupta, μικροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας που θεράπευσε τον Castillejo, λέει ότι η τελευταία μελέτη «επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η CCR5 είναι ο πιο εύκολος στόχος για την επίτευξη θεραπείας αυτή τη στιγμή».
Χαμηλά επίπεδα ιού
Ο τελευταίος «ασθενής του Ντίσελντορφ» όταν διαγνώστηκε με οξεία μυελογενή λευχαιμία είχε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα HIV, χάρη στην αντιρετροϊκή θεραπεία που λάμβανε. Το 2013, μια ομάδα με επικεφαλής τον ιολόγο Björn-Erik Jensen στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ντίσελντορφ στη Γερμανία κατέστρεψε τα καρκινικά κύτταρα μυελού των οστών του και τα αντικατέστησε με βλαστοκύτταρα από δότη με τη μετάλλαξη CCR5Δ32/Δ321.
Τα επόμενα πέντε χρόνια, η ομάδα του Jensen λαμβάνοντας δείγματα ιστού και αίματος από τον ασθενή συνέχισε να ανιχνεύει κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που αντιδρούσαν ειδικά στον HIV, γεγονός που υποδήλωνε ότι μια δεξαμενή του ιού παρέμενε κάπου στο σώμα του άνδρα. Δεν είναι σαφές, λέει ο Jensen, εάν αυτά τα ανοσοκύτταρα στόχευαν ενεργά σωματίδια ιού ή ένα «νεκροταφείο» ιικών υπολειμμάτων. Έβρισκαν επίσης DNA και RNA HIV στο σώμα του ασθενούς χωρίς να φαίνεται πως τα μόρια αναπαράγονταν.
Σε μια προσπάθεια να κατανοήσει περισσότερα για το πώς λειτούργησε η μεταμόσχευση, η ομάδα διεξήγαγε περαιτέρω δοκιμές, οι οποίες περιλάμβαναν τη μεταμόσχευση των ανοσοκυττάρων του ασθενούς σε ποντίκια που είχαν σχεδιαστεί για να έχουν ανθρώπινα ανοσοποιητικά συστήματα. Ο ιός δεν ήταν λειτουργικός και απέτυχε να αναπαραχθεί στα ποντίκια. Το τελικό τεστ ήταν να σταματήσει ο ασθενής να λαμβάνει αντιρετροϊκή θεραπεία. “Δείχνει ότι δεν είναι αδύνατο – είναι απλώς πολύ δύσκολο – να αφαιρέσουμε τον HIV από το σώμα”, σχολιάζει στο Nature ο Jensen.
Ο ασθενής που έλαβε τη θεραπεία δήλωσε με τη σειρά του στο Nature ότι η μεταμόσχευση μυελού των οστών ήταν ένας «πολύ κακοτράχαλος δρόμος», προσθέτοντας ότι σχεδιάζει να αφιερώσει μέρος της ζωής του στη συγκέντρωση χρημάτων για την έρευνα.
Ο Timothy Henrich, ερευνητής μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο, λέει ότι η μελέτη είναι πολύ εμπεριστατωμένη. Το γεγονός ότι αρκετοί ασθενείς έχουν υποβληθεί επιτυχώς σε αντιρετροϊκή θεραπεία σε συνδυασμό με τη λήψη ανθεκτικών στον HIV κυττάρων δότη καθιστά πολύ υψηλές τις πιθανότητες επίτευξης θεραπείας για τον HIV σε αυτά τα άτομα.
Ο Ravindra Gupta, συμφωνεί, αν και προσθέτει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο ιός μεταλλάσσεται μέσα σε ένα άτομο και βρίσκει άλλους τρόπους να εισέλθει στα κύτταρά του. Δεν είναι επίσης σαφές, λέει, εάν η χημειοθεραπεία που έλαβαν οι άνθρωποι για τον καρκίνο τους πριν από τη μεταμόσχευση μυελού των οστών συνέβαλε στην εξάλειψη του HIV εμποδίζοντας τη διαίρεση των μολυσμένων κυττάρων.
Ωστόσο, είναι απίθανο η αντικατάσταση μυελού των οστών να εφαρμοστεί σε άτομα που δεν έχουν λευχαιμία λόγω του υψηλού κινδύνου που σχετίζεται με τη διαδικασία, ιδιαίτερα εξαιτίας της πιθανότητας ένα άτομο να απορρίψει το μόσχευμα. Αρκετές ομάδες δοκιμάζουν τη δυνατότητα χρήσης βλαστοκυττάρων που λαμβάνονται από το σώμα ενός ατόμου και στη συνέχεια τη χρήση γενετικά τροποποιημένων κυττάρων που φέρουν τη μετάλλαξη CCR5Δ32/Δ322,3, η οποία εξαλείφει την ανάγκη για κύτταρα δότη.
Ο Jensen λέει ότι η ομάδα του έχει πραγματοποιήσει μεταμοσχεύσεις σε αρκετούς άλλους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί τόσο από τον ιό HIV όσο και από καρκίνο χρησιμοποιώντας βλαστοκύτταρα από δότες με μετάλλαξη CCR5Δ32/Δ32, αλλά είναι πολύ νωρίς για να πουν εάν αυτά τα άτομα απαλλάχτηκαν από τον ιό. Η ομάδα του σχεδιάζει να μελετήσει αν μια μεγαλύτερη δεξαμενή HIV τη στιγμή της λήψης του μοσχεύματος σε ένα άτομο επηρεάζει το πόσο καλά επανακτά το ανοσοποιητικό σύστημα τη λειτουργικότητά του και εξαλείφει τυχόν εναπομείναντα στελέχη του ιού στο σώμα.