Τρόποι αντιμετώπισης των ζημιών στην ελιά από παγετούς
Μεταξύ άλλων, οι επικείμενες χαμηλές θερμοκρασίες προβλέπεται ότι θα προκαλέσουν εντονότερες ζημιές σε δένδρα που είχαν πρόσφατα κλαδευτεί.
Η πρόβλεψη του καιρού για την πιθανότητα χιονοπτώσεων στη χώρα μας και την απότομη πτώση των θερμοκρασιών (μέχρι και 20οC κάτω από τα σημερινά επίπεδα) δημιουργεί μεγάλο κίνδυνο ζημιών στα ελαιόδενδρα. Το χειμώνα με φυσιολογικές χαμηλές θερμοκρασίες, τα ελαιόδενδρα συνήθως εισέρχονται σε λήθαργο και η πιθανότητα ζημιών από παγετούς είναι πολύ μικρή και περιορίζονται κυρίως σε μεγάλα υψόμετρα και από όψιμους παγετούς.
Ο σημερινός χειμώνας όμως (με εξαίρεση ίσως μιας εβδομάδας με τη χιονόπτωση) ήταν εξαιρετικά θερμός, με συνεχόμενες υψηλές θερμοκρασίες μεταξύ 10 και 20οC. Οι συνθήκες αυτές ευνόησαν τη συνεχόμενη δραστηριότητα των ελαιόδενδρων με πιθανή αύξηση της νεαρής βλάστησης και την έναρξη έκπτυξης ανθοφόρων οφθαλμών στις πιο θερμές περιοχές (Νότια Ελλάδα, Κρήτη κ.ά.). Ιδιαίτερα σε πρώιμες ποικιλίες όπως η Κορωνέικη και η Μεγαρείτικη.
Οι επικείμενες χαμηλές θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν και η απότομη πτώση μπορεί να ζημιώσουν αρχικά τους μη συλλεχθέντες καρπούς (αν υπάρχουν ακόμη), τους ήδη εκπτυγμένους ανθοφόρους οφθαλμούς (θερμοκρασίες μεταξύ -2 και -4 οC) και σε ισχυρότερο παγετό τα φύλλα και τους βλαστούς. Σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω των -10 οC) μπορεί να καταστρέψουν και ολόκληρα τα ελαιόδένδρα. Οι ζημιές θα εξαρτηθούν από την ένταση των χαμηλών θερμοκρασιών, τη διάρκεια αυτών αλλά και από πολλούς παράγοντες που αφορούν τα ίδια τα ελαιόδενδρα.
Οι ζημιές θα είναι περισσότερο έντονες σε νεαρά δένδρα, σε δένδρα που δέχτηκαν πρώιμες αζωτούχες λιπάνσεις και κλάδεμα και έχουν αναπτύξει νεαρή και τρυφερή βλάστηση, σε αυτά που έχει ήδη ξεκινήσει η έκπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών, στα δένδρα σε μεγάλα υψόμετρα και με βορεινή έκθεση. Επίσης δένδρα εξασθενημένα από μεγάλη παραγωγή, από ασθένειες και από έλλειψη θρεπτικών στοιχείων, κυρίως καλίου και βορίου. Τέλος ό κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τις ευαίσθητες στον παγετό πρώιμες ποικιλίες όπως η Κορωνέικη και η Μεγαρείτικη. Αντίθετα οι ποικιλίες Αθηνολιά ή Μαστοειδής, το Μανάκι ή Αγουρομάνακο, η καρυδολιά (Χαλκιδικής) και η Μαυρελιά είναι ανθεκτικότερες στο ψύχος.
Τα προληπτικά μέτρα για την προστασία των ελαιόδενδρων είναι η κοπή χαμηλά των ζιζανίων, ψεκασμοί με χαλκούχα σκευάσματα λίγες ημέρες πριν την έλευση των παγετών, ψεκασμοί με άλλες ουσίες όπως κιτοκινίνες, ζεόλιθο, πινολίνη, συνδυασμό πινολίνης με αμινοξέα, θερινά έλαια κ.ά. Οι ψεκασμοί να εφαρμόζονται μετά από τη συνεργασία με τους τοπικούς γεωπόνους.
Συνιστάται επίσης εφαρμογή τεχνητής βροχής κάτω απ΄την κόμη των δένδρων (όπου υπάρχει δυνατότητα) και ασβέστωμα του κορμού και των βραχιόνων με ασβέστη ή με βορδιγάλειο πάστα.
Σε περίπτωση ζημιών των δένδρων από τους επικείμενους παγετούς (γεγονός που δεν το ευχόμαστε) θα πρέπει να γίνει άμεσα (τις επόμενες ημέρες βελτίωσης του καιρού) ψεκασμός με χαλκούχα σκευάσματα για την αποφυγή μόλυνσης από το βακτήριο που προκαλεί την καρκίνωση των δένδρων και επιδεινώνει τις ζημιές στα ελαιόδενδρα. Για τη μετέπειτα διαχείριση των ζημιωθέντων δένδρων (αν αυτό τελικά συμβεί) θα ακολουθήσουν οδηγίες σε άλλο άρθρο.
Οι θερμοκρασίες που προκαλούν ζημιές στα διάφορα μέρη της ελιάς.
Μέρη του Δένδρου Θερμοκρασία
Καρποί -2οC
Ανθοφόροι οφθαλμοί -4 οC
Φύλλα και μικροί βλαστοί -4 οC
Μεγάλοι βλαστοί και βραχίονες -7 οC
Κορμός και ρίζα -10,5 οC μέχρι – 12 οC
Ο ρόλος της ποικιλίας: Δεν υπάρχουν αρκετά επιστημονικά δεδομένα για το βαθμό αντοχής στο ψύχος των Ελληνικών ποικιλιών. Είναι γνωστό όμως ότι οι πιο ανθεκτικές είναι η Μαστοειδής, η Μυρτολιά, το Αγουρομάνακο, η Κοθρέικη και η Χαλκιδικής ή Καρυδολιά. Η Βαλανολιά, η Καλαμών και η Αδραμυττινή θεωρούνται μέτρια ανθεκτικές. Αντίθετα από τις πιο ευαίσθητες στο ψύχος είναι η Κορωνέικη, η Θιακή και η Αμυγδαλολιά. Υπάρχουν αρκετές μελέτες για την αντοχή ξένων ποικιλιών στο ψύχος. Οι πιο ανθεκτικές είναι η Arbequina, η Cornicabra, η Nostrale di Rigali και η Picual.
Προληπτικά καλλιεργητικά μέτρα
Τα μέτρα αυτά στοχεύουν στη γρηγορότερη είσοδο των δένδρων στο λήθαργο και τη σκληραγώγησή τους (πριν την έλευση των παγετών) καθώς και στην αύξηση της αντοχής τους στο ψύχος.
-Κλάδεμα: Πρέπει να αποφεύγεται το πρώιμο κλάδεμα (από το Νοέμβριο μέχρι τέλη Φεβρουαρίου) και να εφαρμόζεται αρχές με μέσα της άνοιξης ανάλογα με το είδος του δένδρου και την περιοχή. Να αποφεύγεται επίσης το αυστηρό κλάδεμα. Να εφαρμόζεται ψεκασμός με χαλκούχα σκευάσματα αμέσως μετά το κλάδεμα για την προστασία των δένδρων απο προσβολές μυκήτων και βακτηρίων.
-Έγκαιρη καταπολέμηση ζιζανίων: Θα πρέπει να γίνεται πριν την έναρξη των παγετών (Νοέμβριο – Δεκέμβριο). Σαν καλύτερος τρόπος καταστροφής συνιστάται η χρήση χορτοκοπτικών ή καταστροφέα και μόνο σε ειδικές περιπτώσεις με κατεργασία εδάφους ή εφαρμογή ζιζανιοκτόνων.
-Λίπανση: Ο παραγωγός πρέπει να φροντίζει τα δένδρα του να βρίσκονται σε άριστη θρεπτική κατάσταση γιατί θα αντέχουν περισσότερο στην έκθεση των χαμηλών θερμοκρασιών. Αυτό επιτυγχάνεται με την ισορροπημένη λίπανση N, P και K και τον έλεγχο της θρεπτικής κατάστασης για όλα τα θρεπτικά στοιχεία με την ανάλυση φύλλων και εδάφους. Θα πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική λίπανση αζώτου και η όψιμη λίπανση (Σεπτέμβριο – Οκτώβριο) γιατί προάγουν την όψιμη και τρυφερή βλάστηση που είναι ευαίσθητη στους παγετούς. Η αζωτούχος λίπανση στις ευαίσθητες περιοχές να γίνεται από τα τέλη Φεβρουαρίου-Μάρτιο, μετά το τέλος των παγετών. Η λίπανση με ικανοποιητικές ποσότητες καλίου και βορίου αυξάνει την αντοχή των δένδρων στο ψύχος. Το κάλιο προωθεί το σχηματισμό παχιών κυτταρικών τοιχωμάτων. Η εφαρμογή οργανικών λιπασμάτων αυξάνει τη συγκράτηση της υγρασίας του και την αντοχή των δένδρων στον παγετό.
Προληπτικά – Προστατευτικά μέτρα
-Ψεκασμοί με προστατευτικές ουσίες: Χρησιμοποιούνται κυρίως χαλκούχα σκευάσματα (Κοσάϊντ, οξυχλωριούχος χαλκός και άλλα). Οι ψεκασμοί πρέπει να γίνονται πριν τον παγετό. Τα σκευάσματα αυτά επιδρούν θετικά στη σκληραγώγηση των ιστών και παρεμποδίζουν την εγκατάσταση βακτηρίων που είναι υπεύθυνα για το σχηματισμό των παγοκρυστάλλων όπως τα Pseudomonas syringae και το Erwinia herbicola. Συμπληρωματικά μπορεί να καθυστερούν και την άνθηση μειώνοντας τη ζημιά από πρώιμους ανοιξιάτικους παγετούς.
-Ψεκασμοί με διαλύματα κιτοκινινών (Kelp): Τα ορμονικά αυτά σκευάσματα σκληραγωγούν τα κυτταρικά τοιχώματα και αυξάνουν τα σάκχαρα στην εντεριώνη του ξύλου. Οι ψεκασμοί πρέπει να γίνονται ανά 15θήμερο πριν τους παγετούς.
-Ουσίες που αυξάνουν την αντοχή των δένδρων: Χρησιμοποιούνται διάφορα σκευάσματα όπως το Frostgard, η ουρία, ο καολινίτης, το cultar, η Vitamin E+ glycerine, η Βιταμίνη C, το μυκητοκτόνο Captan, χαλκούχα σκευάσματα, θερινά έλαια και γιββερελίνες. Δεν υπάρχουν όμως σχετικές αναφορές για τη χρήση τους στην ελιά και πρέπει πρώτα να δοκιμαστούν.
-Ψεκασμοί με αντιδιαπνευστικές ουσίες που εμποδίζουν την απώλεια νερού από τα κύτταρα και αυξάνουν την αντοχή τους στον παγετό. Είναι αποτελεσματικές μόνο σε παγετούς ψυχρών αέριων μαζών. Τα θερινά λάδια και η Πινολίνη, ο ζεόλιθος είναι παραδείγματα τέτοιων ουσιών. Οι ψεκασμοί γίνονται πριν και μετά τον παγετό.
-Οσμωρυθμιστικές ουσίες: Εφαρμόζονται πριν και μετά τον παγετό. Τέτοιες ουσίες είναι η ουρία, οι βεταΐνες και η ζάχαρη που έχουν την ιδιότητα να αυξάνουν το οσμωτικό δυναμικό των κυττάρων και την αντοχή τους στο ψύχος. Χρησιμοποιούνται πριν και μετά τον παγετό. Δεν υπάρχουν αναφορές για τη χρήση τους στην ελιά.
Τελευταία έχει δοκιμαστεί και ο ψεκασμός με Πινολίνη μαζί με αμινοξέα και μπορεί να δώσει καλά αποτελέσματα. Θα πρέπει ο παραγωγός να συνεργαστεί με τους τοπικούς γεωπόνους για τον ψεκασμό αυτό.
-Το ασβέστωμα του κορμού και των κύριων βραχιόνων των δένδρων.
Άμεσα προστατευτικά μέτρα
-Τεχνητή ομίχλη: Μπορεί να εφαρμοστεί μόνο για παγετούς ακτινοβολίας αλλά υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης ασθενειών λόγω της υψηλής σχετικής υγρασίας.
-Τεχνητή βροχή: Είναι αποτελεσματική κυρίως σε παγετούς ακτινοβολίας και μπορεί εύκολα να εφαρμοστεί από τον παραγωγό. Σε συνθήκες ανέμου και παγετών ψυχρών μαζών δεν είναι αποτελεσματική. Δεν ενδείκνυται για πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Μελέτες έδειξαν ότι είναι αποτελεσματική μέθοδος (αυξάνει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος) στη θερμοκρασία 0oC όταν το νερό έχει 15 oC. Εφαρμόζεται είτε πάνω από τα δένδρα που παρέχει καλύτερη προστασία ή κάτω από την κόμη των δένδρων και αυξάνει τη θερμοκρασία του αέρα. Μεγαλύτερες και συνεχόμενες παροχές νερού δίνουν καλύτερα αποτελέσματα. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αλατότητα του νερού. Η περιεκτικότητα σε άλατα πρέπει να είναι μικρότερη από 2 γραμμάρια/λίτρο. Τέλος υπάρχει κίνδυνος σε βαριά εδάφη να προκληθούν ασθένειες στο ριζικό σύστημα των δένδρων.
–Ανεμομείκτες: Χρησιμοποιούνται κυρίως στα εσπεριδοειδή με καλά αποτελέσματα στους παγετούς ακτινιβολίας. Η χρήση τους στους ελαιώνες είναι μάλλον αντιοικονομική.
Ο Σταύρος Βέμμος είναι ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών και πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4Ε).
Σταύρος Βέμμος – olivenews.gr